Οι πληροφορίες που παρέχονται παρακάτω αναφέρονται κυρίως στο περιεχόμενο του ενημερωτικού εντύπου «Μεγαλώνοντας δίγλωσσα παιδιά» ('Raising Bilingual Children') γραμμένο από τους Antonella Sorace και Bob Ladd τον Μάιο του 2004 που έχει εκδοθεί από την 'The Linguistic Society of America' (http://www.lsadc.org, lsa@lsadc.org) και αναπαράχθηκε πλήρως στον ιστότοπο της υπηρεσίας Bilingualism Matters με την άδεια του εκδοτικού οίκου.
Sorace, A. and Ladd, D.R. 2004. Raising bilingual children. Series: Frequently Asked Questions, Linguistic Society of America.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μας οδηγούν σε μια τέτοια απόφαση. Παρακάτω αναφέρουμε μόνο δύο λόγους που υπερισχύουν και είναι πιο συχνοί:
Η πρώτη περίπτωση απεικονίζει αυτό που ονομάζουμε δίγλωσση οικογένεια: τόσο η μητέρα όσο και ο πατέρας μπορεί να επιθυμούν να χρησιμοποιούν ο καθένας τη γλώσσα του όταν απευθύνονται στα παιδιά τους. Στη δεύτερη περίπτωση, οι γονείς μπορεί να επιθυμούν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους στο σπίτι, ενώ παράλληλα τα παιδιά αντιμετωπίζουν την ανάγκη της επικοινωνίας σε μια αλλόγλωσση κοινωνία, έξω από το σπίτι. Αυτή η περίπτωση είναι αυτό που στη βιβλιογραφία ονομάζουμε δίγλωσση «μια γλώσσα ένα περιβάλλον».
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Η απάντηση είναι όχι. Τα παιδιά είναι ευαίσθητα στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μιλούνε οι άνθρωπο. Ακόμη κι όταν ακούνε μόνο μια γλώσσα, μαθαίνουν γρήγορα να αντιλαμβάνονται τις διαφορές στον τρόπο με τον οποίο μιλούνε οι άντρες από τις γυναίκες, τη διαφορά ανάμεσα στην ευγένεια και την αγένεια και τα λοιπά. Για τα παιδιά η διγλωσσία είναι απλά μια ακόμη τέτοια διαφοροποίηση για τον τρόπο με τον οποίο μιλούνε οι άνθρωποι!
Πριν από πενήντα χρόνια οι εκπαιδευτικοί (κυρίως στη Βόρεια Αμερική) συνήθιζαν να προτρέπουν τους γονείς των μεταναστών να μιλούν στα παιδιά τους στα αγγλικά για να τα βοηθήσουν να ενταχθούν καλύτερα στο σχολείο. Μάλιστα, μερικά πορίσματα από έρευνες της εποχής οδηγούσαν συχνά σε αντικρουόμενα αποτελέσματα και συνοδεύονταν από την πεποίθηση ότι η διγλωσσία δυσκολεύει τα παιδιά. Ωστόσο, νεότερες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι τα παραπάνω δεν είναι αληθή, όπως επίσης ότι η διγλωσσία όχι μόνο διευκολύνει τα παιδιά αλλά και τους παρέχει πολλά προτερήματα. Πέρα από το ότι τα δίγλωσσα παιδιά γνωρίζουν και μιλούν περισσότερες από μία γλώσσα, πρόκειται για άτομα με ευέλικτη σκέψη και πολλαπλές ικανότητες. Τα μειονεκτήματα που εντόπιζαν τα προηγούμενα χρόνια συνδέονταν κυρίως με οικονομικούς λόγους και συσχετίζονταν με τις κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης των μη-προνομιούχων μεταναστευτικών ομάδων.
Είναι αλήθεια ότι μερικές φορές η διγλωσσία προκαλεί κάποια χρονική καθυστέρηση στην γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών σε σύγκριση με τα μονόγλωσσα. Είναι όμως απολύτως φυσιολογικό, απλά χρειάζονται λίγο περισσότερο χρόνο καθώς επεξεργάζονται και αναπτύσσουν δύο και όχι μία γλώσσα.
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Όπως και οι ενήλικοι δίγλωσσοι έτσι και τα δίγλωσσα παιδιά χρησιμοποιούν συχνά λέξεις από τις διαφορετικές γλώσσες μέσα στην ίδια συζήτηση ή ακόμη και στην ίδια πρόταση. Αυτό ονομάζεται αλλαγή κωδίκων (code-switching). Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι μπερδεύονται σχετικά με το ποια γλώσσα χρησιμοποιούν συνειδητά εκείνη τη δεδομένη στιγμή! Ωστόσο, τα δίγλωσσα παιδιά είναι ιδιαίτερα προσεκτικά όταν απευθύνονται σε μονόγλωσσους και περιορίζονται στη χρήση της μιας μόνο γλώσσας που καταλαβαίνει ο συνομιλητής τους.
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Το πιο σημαντικό πράγμα που έχουμε να θυμόμαστε σαν γονείς είναι ότι ως γονείς ΔΕΝ διδάσκουμε τη γλώσσα στα παιδιά μας, όπως ακριβώς δεν τους «διδάσκουμε» να περπατάνε ή να γελάνε. Τα βασικότερα εφόδια που μπορούμε να τους προσφέρουμε για τη γλωσσική ανάπτυξη είναι πλήθος ευκαιριών έκθεσης σε λόγο και ενδυνάμωση της αίσθησης ανάγκης για επικοινωνία. Εάν τα παιδιά εκτίθενται σε ποικίλες καταστάσεις επικοινωνίας με πολλούς ανθρώπους από τη στιγμή που γεννιούνται και εάν αισθάνονται την ανάγκη να χρησιμοποιούν το λόγο (τη γλώσσα) για να διεπιδρούν με τον κόσμο γύρω τους, θα μάθουν καλά και τις δύο γλώσσες.
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Πολλοί ειδικοί προωθούν το μοντέλο ανατροφής ‘ένας γονέας – μία γλώσσα’. Αυτό σημαίνει ότι η μαμά θα μιλάει μόνο στη γλώσσα της και ο μπαμπάς μόνο στη δική του γλώσσα. Έτσι, γίνεται μια καλή αρχή για τη δίγλωσση οικογένεια. Δεν είναι όμως η μοναδική πιθανότητα, καθώς υπάρχουν και άλλες προοπτικές ανατροφής. Ωστόσο, ακόμη και το μοντέλο ‘ένας γονέας – μία γλώσσα’ δεν είναι τέλειο…
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Ένα πιθανό πρόβλημα που μπορεί να δημιουργηθεί είναι η διασφάλιση της εξισορροπημένης έκθεσης στις δύο γλώσσες. Τα παιδιά πρέπει να ακούνε τις δύο γλώσσες στην ίδια ποσότητα και σε διαφορετικές περιστάσεις τόσο στη μία όσο και στην άλλη γλώσσα. Εάν, δηλαδή, δεν ακούνε πουθενά την λιγότερο ομιλούμενη γλώσσα, παρά μόνο από τον γονέα τους, δεν εκτίθενται αρκετά ώστε να την αναπτύξουν φυσικά. Μάλιστα, όταν η μία από τις δύο γλώσσες γίνει κοινά αποδεκτή από τους γονείς ως η «σημαντική γλώσσα», τα παιδιά αναθεωρούν κι αυτά και παύουν να χρησιμοποιούν τη «λιγότερο σημαντική» γλώσσα.
Για την αποφυγή τέτοιων περιπτώσεων είναι απαραίτητο να βρεθούν και άλλες ευκαιρίες για έκθεση στη «λιγότερο σημαντική» γλώσσα και να δημιουργούνται συνθήκες τέτοιες που να ενδυναμώνουν την αναγκαιότητα χρήσης της. Οι μονόγλωσσοι παπούδες (παππούς, γιαγιά) είναι αυτοί κυρίως που μπορούν να σας βοηθήσουν! Μια άλλη καλή ιδέα θα ήταν να αναθέσετε τη φύλαξη των παιδιών σε κάποιον συγγενή (ξάδερφο, ξαδέλφη) ή κάποια τροφό (babysitter) που μιλάει μόνο την ‘άλλη’ γλώσσα . Εξάλλου, είναι καλή ευκαιρία να έχετε παιχνίδια, ταινίες, τραγούδια και παραμύθια στην άλλη γλώσσα. Όλα αυτά μπορεί να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα πιο σημαντικά όμως είναι τα μέσα που στοχεύουν στη διάδραση ανάμεσα στο παιδί και τον ‘άλλο’, στην ανταλλαγή απόψεων, στο διάλογο με άλλους ανθρώπους. Δεν είναι λύση να αφήνουμε τα παιδιά μπροστά σε μια τηλεόραση που μιλάει!
Ένα άλλο πρόβλημα είναι να διατηρήσουμε τη μάθηση και των δύο γλωσσών σε φυσικό πλαίσιο. Εάν τα παιδιά διαισθανθούν ότι τα πιέζουμε να κάνουν κάτι που δεν είναι το συνηθισμένο ή απόλυτα φυσιολογικό, το πιο πιθανό είναι να αντιδράσουν αρνητικά. Για παράδειγμα, είναι μάλλον κακή ιδέα να βάζουμε εμφανείς κανόνες, όπως «Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή μιλάμε μόνο Αλβανικά», γιατί αυτό μπορεί να προκαλέσει αρνητική αντίδραση.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι o αποκλεισμός / απομόνωση. Εάν για παράδειγμα ο ένας γονέας δε μιλάει καθόλου τη γλώσσα του άλλου (για παράδειγμα ο Έλληνας πατέρας δε μιλάει καθόλου τη γλώσσα της Ουκρανής μητέρας) τα παιδιά καταλαβαίνουν ότι όταν μιλάνε στα ουκρανικά με τη μητέρα τους απομονώνονται και αποκλείουν τον πατέρα από τη συζήτηση. Αυτό μπορεί να κάνει μερικά παιδιά να μη θέλουν να μιλήσουν τη γλώσσα του γονέα όταν ο άλλος είναι παρών. Για το λόγο αυτό, εάν θέλουμε πραγματικά να πετύχουμε το μοντέλο ‘ένας γονέας – μία γλώσσα’, πρέπει και οι δύο γονείς να γνωρίζουν ο ένας τη γλώσσα του άλλου, έστω και στοιχειωδώς, ώστε τα παιδιά να αισθάνονται εξίσου άνετα να χρησιμοποιούν οποιαδήποτε από αυτές, χωρίς να αισθάνονται ότι απορρίπτουν κάποιον από τους γονείς τους.
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Η άφιξη ενός νέου παιδιού μπορεί να αναστατώσει τη γλωσσική ισορροπία στο δίγλωσσο σπίτι. Συχνά, το δεύτερο παιδί είναι λιγότερο ισορροπημένο από το πρώτο. Αυτό συμβαίνει γιατί, όπως παρατηρείται, το πρωτότοκο παιδί απευθύνεται στο μικρότερο χρησιμοποιώντας την πιο ‘σημαντική’ (ισχυρή) γλώσσα: έτσι, αυξάνεται η έκθεση του μικρότερου παιδιού στη μία γλώσσα, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται η αίσθηση ανάγκης χρήσης της ‘άλλης’ γλώσσας με σκοπό την επικοινωνία. Είναι σημαντικό να αποφασίσετε τι θέλετε να κάνετε σε αυτή την περίπτωση, πριν ακόμη γεννηθεί το δεύτερο παιδί. Βρείτε μια στρατηγική που ταιριάζει στη δική σας περίπτωση! Επίσης, θα άξιζε τον κόπο να προσπαθήσετε να ‘δασκαλέψετε’, να καθοδηγήσετε το μεγαλύτερο ή τα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας ώστε να μιλούν στο νέο μέλος χρησιμοποιώντας τη ‘λιγότερο σημαντική’ γλώσσα.
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Ηρεμήστε. Η ταυτόχρονη χρήση (ή αλλιώς το ‘μπέρδεμα’) των δύο γλωσσών συμβαίνει παντού όπου χρησιμοποιούνται δύο γλώσσες. Δεν σημαίνει ότι τα παιδιά θα ξεχάσουν τη μία γλώσσα, ούτε ότι δε θα μπορούν να διακρίνουν τις γλώσσες μεταξύ τους. Αντιθέτως, εάν τους πιέσετε να μη χρησιμοποιούν μόνο τη γλώσσα του σχολείου, μπορεί να προκαλέσετε αντιδράσεις και αρνητικά αποτελέσματα τόσο για τη γλώσσα του περιβάλλοντος όσο και για τη γλώσσα της οικογένειας. Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να δημιουργείτε φυσικές καταστάσεις ώστε τα παιδιά θα χρησιμοποιούν τη γλώσσα της οικογένειας γιατί τη χρειάζονται πραγματικά για να επικοινωνήσουν, όπως εάν τηλεφωνήσετε στους μονόγλωσσους παπούδες!
Μπορείτε να κατανοήσετε αυτή τη ‘μίξη’ των γλωσσών εάν λάβετε υπόψη σας τη φύση των γλωσσικών ερεθισμάτων που δέχονται τα παιδιά σας και θυμηθείτε ότι το βασικό συστατικό της γλωσσικής ανάπτυξης είναι απλά η έκθεση σε γλώσσα. Όταν τα παιδιά ήταν μικρά, άκουγαν κυρίως τη γλώσσα της οικογένειας –είτε ήταν για παράδειγμα Κινέζικα, είτε Ρωσικά, είτε Αλβανικά - παρά Ελληνικά. Τώρα που πηγαίνουν στο σχολείο, ακούνε μόνο Ελληνικά για εφτά τουλάχιστον ώρες. Εξάλλου, στα Ελληνικά μαθαίνουν όλες αυτές τις καινούριες λέξεις και έννοιες, όπως επίσης και νέους τρόπους με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα σαν εργαλείο. Μπορεί λοιπόν να μην ξέρουν τη φράση ‘φυσικές επιστήμες’ στη γλώσσα της οικογένειας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι χάνουν τη ‘μητρική’ τους, δηλαδή τη γλώσσα που έμαθαν στην οικογένεια από τη στιγμή που γεννήθηκαν! Όταν, λοιπόν, χρησιμοποιούν μια ελληνική λέξη ενώ μιλούν στη γλώσσα της οικογένειας (όποια κι αν είναι αυτή), μη στενοχωριόσαστε , απλά πείτε τους ποια είναι η ισοδύναμη λέξη που χρησιμοποιείτε στα Κινέζικα, Ρωσικά, Αλβανικά ή όποια είναι η γλώσσα σας! Και να θυμόσαστε ότι ακόμη κι αν καταλήξουν να χρησιμοποιούν κυρίως τα Ελληνικά, μπορούν να είναι ταυτόχρονα τέλειοι ομιλητές της γλώσσας σας…
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
Baker, Colin. 1995. A Parents’ and Teachers’ Guide to Bilingualism. Multilingual Matters.
Grosjean, François. 1982. Life with Two Languages. Harvard University Press.
Harding-Esch, Edith, and Philip Riley. 2003. The Bilingual Family: A Handbook for Parents. 2nd edn. Cambridge University Press.
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας
